Usturlap

İsmi              :   Usturlap

Usturlap Nedir?

Ortaçağ astronomi tarihinde en yaygın kullanılan astronomik gözlem ve matematiksel işlem aletidir. Güneş, Ay, gezegen ve yıldızların konumlarını, yerel saatin ve İslam dininde ibadet vakitlerinin zamanlarını belirlemek için kullanılmıştır. Ebatları usturlabına göre değişse de, genel olarak taşınabilir ebatlarda olması bu aleti astronom ve astrologlar için cazip bir alet haline getirmiştir. Usturlabı cazip kılan diğer bir unsur, analog bir bilgisayar vazifesi görmesidir. Bunun avantajı, normalde uzun hesaplar gerektirecek işlemlerin, bu aletle bir iki basit işlemle yapılabilmesidir.

Usturlap Tarihi

İlk olarak Appolinius (MÖ 240) ve Hipparkos (MÖ 150) tarafından keşfedildiği, Batlamyus tarafından kullanıldığı ve Philloponos’un(en) altıncı yüzyılın ilk yarısında bu aletten bahsettiği batılı kaynaklarda tespit edilmiştir. 9. yüzyılda Harran’daki büyük üniversitede Abbasi halifelerinin ilim ve kültür verdikleri önem sayesinde usturlap hakkında çeşitli eserlerin yazıldığı ve günümüze kadar aktarıldığı bilinmektedir. Bu konuda yazılan en eski kitap, 829-830 yılında Bağdat’da ve 833 yılında Şam’da çalışan Ali bin İsa’ya aittir.Başka bir söylentiye göre de usturlabı ilk keşfeden ve bu konuda ilk kitap yazan kişi ise Abbasi devri astronomi alimlerinden İbrahim el-Fezari’dir. İslam dünyasında ilk tanıtan ve kullanan da kendisi olmuştur. Bu konu hakkında eserlere sahip olan diğer alimler ise: Biruni, Nasirüddin Tusi ve Habeşül Hasib’dir. 

Çalışma Prensibi

Geleneksel usturlabın temeli stereometrik (uzaygeometrisi) projeksiyona dayanır. Uzaydaki ve yerküresindeki bütün noktaların ekvator düzlemine paralel bir düzlemdeki izdüşümleri usturlap üzerine çizilir. Usturlab; Lineer(doğrusal), düzlemsel ve küresel olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Lineer usturlap da gök cisimlerinin izdüşümü bir doğru üzerine işaretlenir. Kürevi usturlap da ise izdişüm yapılmadan bir yarım küre üzerine işaretlenir. Düzlemsel usturlapda ise gök cisimleri ekvatora paralel düzlemlere izdüşürülerek usturlaptaki levhalara işaretlenir.